يك حكايت و چهار روايت (مقايسة حكايت‌پردازي عطّار، شمس تبريزي، مولوي و سلطان ولد در قصّة اياز و گوهر شكستن)

One Story and Four Narrations (Comparison between narrations of Attar, Shams-e-Tabrizi, Mowlavi and Soltan Valad in “Ayaz and breaking of Gem”)

بهره‌گيري از قصه و حكايت براي بيان مفاهيم بلند عرفاني، از ديرباز مورد توجه شاعران و نويسندگان‌اين سرزمين بوده است. در ‌اين ميان گاه با حكايت‌هايي روبه‌رو مي‌شويم كه به دليل ظرفيت بالاي ساختاري و مفهومي، روايت‌هاي مشابه و گاه گوناگوني از آنها ارائه شده است. حكايت اياز و گوهر شكستن از‌ اين دسته حكايت‌هاست كه عطّار، شمس تبريزي، مولوي و سلطان ولد آن را روايت كرده‌اند. در ‌اين مقاله به مطالعة روايت‌هاي گوناگون ‌اين حكايت با روش توصيفي- تحليلي و رويكرد مقايسه‌اي پرداخته مي‌شود و ساختار روايي ‌اين چهار روايت بيان مي‌شود. همچنين شباهت‌ها و تفاوت‌هاي روايت‌ها از نظر ميزان توجه به عناصر داستاني از جمله شخصيت‌پردازي، صحنه‌پردازي، گفتگو و درونمايه توضيح داده مي‌شود. ‌اين مقايسه نشان مي‌دهد كه كنش‌هاي داستاني در روايت مولوي بيش از ساير روايت‌هاست؛ صحنه‌پردازي، تنها در روايت مولوي ديده مي‌شود؛ عنصر شخصيت‌پردازي در مثنوي معنوي برجسته‌تر از سه روايت ديگر است؛ همچنين مولانا و شمس تبريزي با استفاده از گفتگو‌هاي متناسب با موقعيت‌هاي شخصيت‌ها، بر نمايشي كردن روايت خود تأكيد دارند.

Availing from story and narration for expressing deep mystic concepts has been considered by poets and writers of our country for a long time. Sometimes we face stories that have similar and various narrations due to their high structure and conceptual capacity. Ayaz va Gohar Shekastan (Ayaz and Breaking of Gem) is one of these stories which has been narrated by Attar, Shams-e-Tabrizi, Mowlavi and Soltan Valad. In this research the author tries to examine these various narrations by applying comparative attitude and descriptive and analytical method. Also, the narrative structure of the narrations are expressed, and their similarities and differences regarding the story elements such as characterization, setting, dialogue and theme are explained. The results of the comparison reveal that in Mowlavi’s narration story actions are more than the others, and the setting is present. Moreover, the characterization element in Mathnavi-ye Ma‘navi is more impressive than the others. Besides, Mowlavi and Shams-e-Tabrizi have tried to express their narration as a show by using suitable dialogues regarding characters’ situations.