ملاحظات معناشناختي در تحليل مسئلۀ اتحاد و تغاير مفهومي صفات خداوند از ديدگاه ابن‌سينا و ملاصدرا

Semantic considerations in explaining the unity or difference of concepts of attributes of God from the perspective of Avicenna and Mulla Sadra

ابن‌سینا معتقد است صفات خداوند علاوه بر مصداق، از نظر مفهوم نیز واحد و یكسانند و در مقابل ملاصدرا بر تغایر مفهومی و اتحاد مصداقی صفات تأكید می‌ورزد و دیدگاه ابن‌سینا را مردود می‌شمارد. در این مقاله با روش توصیفی ـ تحلیلی، مبانی و نتایج هر یك از این دو نظریه تحلیل خواهد شد. نظریۀ ابن‌سینا در معناشناسی اوصاف الهی حاكی از اصالت دادن وی به كاربرد الفاظ است، در حالی‌كه ملاصدرا به معانی الفاظ در هنگام وضع اهمیت بیشتری می‌دهد. در پرتو نظریۀ توصیفی معنا می‌توان یگانه‌انگاری مفهومی اوصاف الهی را در راستای اصلاح دیدگاه ما در تبیین ویژگی‌های واجب‌الوجود ارزیابی كرد. تفكیك معنای استعمالی از معنای وضعی، با تأكید بر «كاركردگرایی» آلستون زمینۀ عبور از معانی اولیۀ الفاظ را فراهم می‌آورد و راه را برای انعطاف‌پذیر دانستن زبان و در نهایت اتحاد معانی اوصاف الهی باز می‌كند. از تلاش‌های متكلمان مسلمان برای نفی «تشبیه» و «تعطیل» و نیز برخی نظرهای اندیشمندان علم اصول در باب استعمال الفاظ هم می‌توان راه برون‌رفت از مشكلات هم‌معنایی كامل و تغایر صرف معنای صفات را پیدا كرد. افزون بر این كنار نهادن دیدگاه‌های افراطی منكران و موافقان ترادف و انتخاب راه میانه نیز سهم تغایر و اتحاد (ترادف) مفاهیم اوصاف الهی را حفظ می‌كند. بنابراین، دیدگاه ابن‌سینا نوعی نظریۀ اصلاحی در باب معناشناسی اوصاف الهی است كه ارتقای معرفت حكمی را در تعیین معنای الفاظ دخالت می‌دهد، اما نظریۀ ملاصدرا توصیفی است كه با توجه به تغایر مفهومی صفات بر تصحیح حمل اوصاف مختلف و مفید بودن آن تأكید دارد.

Avicenna argued that the concept of Godʹs attributes are identical, and Mulla Sadra stresses on the unity of attributes in concept and difference of them in real and rejected the perspective of the Avicenna. This article is trying to begin with the two competing views can be explained by on the base of some of the topics in the semantic and then analyzed its foundation, and results. Avicennaʹs theory on the meaning of the words stresses on use. However, for Sadra the meanings of words when enacted is more important. According to the descriptive theory of meaning the theory of unity of divine attributes can be meant to correcting our vision about characteristics of the Self-existent. With separating primary meaning of the words and their applications with emphasis on Alston’s functionalism we could pass from primary meanings of words provides a flexible way to change language and ultimately unite the meanings of Godʹs attributes. In addition, to abandon the extreme views of the deniers and supporters of Synonymy and choose the middle path of unity difference (sequence) to maintain the concept of the divine attributes. Thus Avicennaʹs view is a corrective theory about the semantics of Divine Attributes that enhance the knowledge of the divine decree in determining the meaning of words but Mulla Sadraʹs theory is descriptive theory that with attention to difference of concepts of Attributes stresses on correcting attribution and usefulness of it.