سياست شاه عباس اول در برابر تجارت اروپاييان در بنادر جنوبي ايران (با تاكيد بر بندرعباس)

The Policy Shah Abbas (I) adopted for the Europeans Trading in the Southt•rn Ports of Iran particularly in Bamlar Abbas

بنادر جنوبي ايران، به ويژه خليج فارس، در عصر صفوي جايگاه ويژه اي در تجارت بين الملل داشتند و به همين سبب، مورد توجه دولت هاي اروپايي بودند. شاه عباس از اين موقعيت براي توسعه تجاري و اقتصادي ايران بهره برداري كرد و ضمن تشديد رقابت ميان شركاي تجاري، به سياست تمركزگرايي در تجارت منطقه روي آورد: با تمركز فعاليت هاي تجاري در يك بندر و آن هم متصل به خشكي، از پراكندگي تجارت در همه بنادر ايران جلوگيري كرد و بدين گونه، زمينه نظارت بيشتري بر فعاليت هاي تجاري فراهم شد. از ديگر سياست هاي شاه عباس، مهار دوجانبه بود كه با اعطاي امتيازات بيشتر به رقباي تجاري اروپايي، مي كوشيد تا تجارت منطقه را از سلطه و انحصار يك دولت خارج كند. هدف از اين تحقيق، بررسي راهكارها و راهبردهاي شاه عباس در تعامل با دولت هاي اروپايي در زمينه تجارت دريايي، ضمن حفظ مصالح ملي و نيز بررسي نقش اساسي بندر عباس است. در مقاله حاضر با بررسي عملكرد شاه عباس از خلال متون تاريخي، اسناد و سفرنامه هاي اروپاييان، شيوه هاي تعامل با دولت هاي اروپايي در خليج فارس، نحوه ايجاد رقابت ميان آنان، با توجه به اهداف ملي و تاثير آن در رونق تجارت بين الملل بررسي مي شود.

In Safavid time, the Southern Ports of Iran, particularly Bandar Abbas, had a special place in international trade and had grabbed the attention of the Europeans. Shah Abbas seized this opportunity to develop trade and economy of Iran. Furthermore, while intensifying competition among trade partners, he adopted the policy of trade centralization in the region whereby he integrated all trade activities in one single port, connected to land, and as a result prevented trade activities to be scattered around other ports. This change exercised more supetvision on trade activities. Shah Abbas also adopted, inter alia, the policy of ''double containment" whereby Shah granted more concessions and privileges to European traders in order to break up the monopoly and dominance of a single government over the trade activities of the region. The purpose of this study is to examine the strategies and solutions Shah Abbas adopted, while safeguarding national interests, to interact with the European Governments in sea trade as well as to examine the pivotal role of Bandar Abbas. The present study also reviews the petformance of Shah Abbas as related in historical texts, documents and travel literatures written by the Europeans, and as it could be infe1red from the methods of interactions with the European Govenm1ents in the Persian Gulf, fostering competitions among them while safeguarding national interests and the impact on the prosperity of international trade.