بررسي مضموني نگاره‌هاي نسخۀ فالنامه تهماسبي شاهكار هنر شيعي عصرصفوي

A Thematic Study of the Images of Fālnāma-yi Tahmāsbī Manuscript, a Masterpiece of Shī‘ī Art of the Safavid Period

بخشی از درون‌مایۀ نسخه نگاره‌های ایرانی به ویژه از قرن دهم هجری به بعد معطوف به بازنمایی مضامین مورد علاقه و تأكید تشیع است. در این میان، نسخۀ فالنامه تهماسبی كه در زمان غلبۀ گفتمان تشیع در دوران حكومت شاه‌تهماسب تولیدشده، از جنبۀ مضمونی و محتوایی نسخه‌ای قابل ‌تأمل است. به نظر می‌رسد رویكرد نگارگران این نسخه، معطوف به بازنماییِ مضامین و مفاهیم اسلامی و شیعی، بر اساس باورها و روایت‌های موردنظر گفتمان تشیع بوده است. ازاین‌رو، هدف از نگارش این مقاله، توصیف و تحلیل مضمونی نگاره‌های این نسخه در راستای باورها، احادیث و روایت‌های گفتمان تشیع است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد كه گلچینی از آموزه‌ها و وقایع مهم اسلام و تشیع، قصه‌های قرآنی و مذهبی كه به‌نوعی بیانگر حقیقت و حقانیت تشیع هستند، در نسخۀ فالنامه تهماسبی به تصویر درآمده‌است. نكتۀ مهم این كه در برخی از نگاره‌های این نسخه، نشانه‌ها، نمادها و تمهیدات تصویریِ قابل‌تأملی در جهت بازنمایی باورها و روایت‌های گفتمان تشیع به‌كار رفته است كه آن را در میان نسخه‌های مذهبی، برجسته و شاخص می‌سازد.

A part of the core concept of the Iranian images manuscript, particularly from the 10th century onwards are focused on representation of the themes of interest and emphasis to Shi’ism. In the meantime, Fālnāma-yi Tahmāsbī manuscript, which was produced during the dominance of Shi’ism discourse in the reign of Shah Tahmāsb, is a manuscript worth deliberation both in terms of theme and concept. It seems that the approach of the painters of this manuscript has been inclined toward representing the Islamic and Shi‘ī themes and contents based on the beliefs and traditions concerning Shi’ism discourse. Thus, this article is intended to thematically describe and analyze the images of this manuscript in line with the beliefs, traditions, and narrations of Shi’ism discourse. The findings of this research show that a selection of doctrines and important events of Islam and Shi’ism, the Qur’anic and religious stories that somehow represent the reality and righteousness of Shi ʹism are illustrated in Fālnāma-yi Tahmāsbī manuscript. The important point is that there are some noteworthy signs, symbols, and pictorial preparations used in some of the images of this manuscript representing the beliefs and discourses of Shi’ism discourse that make it outstanding among religious manuscripts.