بازتاب تقديرگرايي و مؤلفه‌هاي آن در سفرنامه‌هاي دوره صفويه

Reflection of Fatalism and its Components in the Safavid Era Travelogues

تقديرگرايي باوري هست كه در نگرش و باور‌هاي عامه، سرنوشت آدمي از قبل مقدر شده،و تمامي امور بر اساس مقدرات و آنچه از پيش تعيين شده رخ مي‌دهد؛به نحوي كه در اين نگرش جايگاهي براي انتخاب و اختيار انسان وجود ندارد. درواقع معتقدان به تقدير بر اين باورند كه همه امور و پديده‌ها در حيات اجتماعي فرد به كار كرد نيروها و عوامل ماوراءالطبيعه بستگي دارد. در اين مقاله تلاش بر اين است تا ضمن ريشه‌يابي مؤلفه‌ها و مصاديق تقديرگرايي در سفرنامه‌هاي دوره صفويه، از جمله: بخت و اقبال، سعد و نحس ايام، استبداد و تقدس‌مأبي شاه و ... ديدگاه اين سفرنامه نويسان مورد نقد و ارزيابي قرار گيرد. بر اين اساس، يافته‌هاي پژوهش حاكي از آن است كه تقديرگرايي در دوره صفوي از جايگاه ويژه‌اي در ميان ايرانيان و شاهان صفوي (چه در حوزه اجتماع و چه در حوزه سياست) برخوردار بوده است، به طوري كه اين ويژگي از ديدگاه سفرنامه نويسان اين دوره نظير شاردن، تاورنيه، كمپفر،پيترو دلاواله، سانسون و كروسينسكي مغفول نمانده است و در جاي جاي سفرنامه‌هاي خود به تقديرگرايي و مؤلفه‌هاي مرتبط با آن اشاره نموده ، آن را بازتاب داده‌اند. آنان بر اين باورند كه تقديرگرايي در فرهنگ و آداب و رسوم ايرانيان رسوخ كرده است و آن را يكي از موانع فرهنگي ـ اجتماعي توسعه جامعه عصر صفوي مي‌دانند.

Fatalism is a belief in the attitude and beliefs of the public maintaining that the destiny of the man is already predetermined and all the affairs occur on predetermined basis. In such a belief, there is no place for human will and choice. In fact, believers in destiny believe that all affairs in the individual's social life depend on the forces and metaphysical factors. In this article, we try to root out the components and examples of fatalism in the Safavid era travelogues including: fortune, good and bad periods, autocracy and sanctified airs of the king from the views of the travelogue writers. The research findings indicate that fatalism in the Safavid era had a special status among the Iranians and the Safavid kings (both in the community and in the field of politics). This factor has not been omitted from the viewpoints of travelogue writer such as Shardin, Tavernieh, Campfir, Pietro Delawale, Sanson and Krasinozky, and they referred to it and its related components in different parts of their works. They believe that fatalism has penetrated the culture and customs of the Iranians, and they consider it as one of the cultural and social obstacles to the development of the society in the Safavid era.