نقش مولفه هاي ژئومورفولوژي در تشكيل و تغذيه سفره آب زيرزميني مطالعه موردي: دشت ذهاب

The Role of Geomorphologic Factors in Formation and Nourishing Of Underground Water Table (Case Study: Zahab Plain)

در اين تحقيق به دو روش استنباطي- تحليلي و وزني، رابطه بين مولفه هاي ژئومرفولوژي با منبع آب زيرزميني دشت ذهاب واقع در مغرب استان كرمانشاه مورد بررسي و تحليل قرار گرفته است. در روش اول، با استفاده از داده هاي چاه هاي اكتشافي و پيزومتري، تغييرات سطح آب زيرزميني دشت ذهاب با عناصر ژئومورفولوژي اين دشت مورد ارزيابي مقايسه اي قرار گرفته است و در روش دوم نيز با استفاده از تلفيق 7 متغير: شيب، زمين شناسي، ژئومورفولوژي، كاربري اراضي، هيپسومتري، بارش و تراكم زهكش در محيط GIS، مبادرت به پهنه بندي حوضه به واحد هاي هيدروژئومورفولوژي گرديد. نتايج حاصل از هر دو روش بيانگر رابطه معني دار بين عناصر ژئومورفولوژي و منبع آب زير زميني در دشت ذهاب مي باشد. در واقع اين بررسي نشان داده است كه هرچند دشت ناوديسي انباشته از مواد رسوبي جوان زمينه تشكيل سفره آب زيرزميني در دشت ذهاب را فراهم آورده است، اما نقش اصلي در تغذيه اين منبع را مخروط افكنه هاي حاشيه شرقي دشت ذهاب و بستر سيلابي رود جگيران بعهده دارند. اين عوارض علاوه بر نفوذ مستقيم 5/112 ميليون متر مكعب آب برگشتي كشاورزي و 4/147 ميليون متر مكعب آب باران (البته با مشاركت رسوبات سطح دشت)، موجب نفوذ 7/570 ميليون متر مكعب آب از جريان سطحي نيز مي شوند. تقسيم بندي حوضه دشت ذهاب نيز نشان داده است كه از نظر هيدرو-ژئومورفولوژي، دشت تراكمي با رسوبات آبرفتي و مخروط افكنه اي بيشترين نقش در نفوذ آب به داخل زمين را دارند. دشت هاي فرسايشي(گلاسي) پوشيده از مواد دامنه اي از اين لحاظ در درجه دوم و دامنه هاي نامنظم با مواد واريزه اي در درجه سوم اهميت قراردارند. نقش اراضي بد لندي در تغذيه دشت نيز غير مستقيم است. اراضي بد لندي آب حاصل از بارش را به جريان سطحي تبديل مي كنند و اين آبها نيز توسط رودخانه جگيران به روي مخروط افكنه حاشيه شرق دشت ذهاب زهكشي شده و در آنجا نفوذ داده مي شوند.

In this research، the relationship between geomorphologic factors with underground water resources in Zahab plain (in west of Kermanshah) has been analyzed using by analyzing-deducing and weighting methods. First، by using of pizometeric and exploratory well data، variation of water table in Zahab plain has been comparative analysis with geomorphic unites and then، the Zahab watershed was zoned in hydro-geomorphic units by overlapping of seven environmental variables such as: slope، geology، geomorphology، land use، hypsometry، rain fall and drainage density in GIS environment. Results of both of methods have shown significantly relation between geomorphic features and underground water resources in Zahab plain. In fact this study showed that although the syncline plain with young sediments prepared a suitable bed to form aquifer in Zahab plain، but alluvial fans in easterner part of Zahab plain and floodplain of Jegiran River have the main role to feed it. These features not only penetrate 5/112 m-m³ agriculture return water and 4/147 m-m³ water from rain (of course together with plain sediments)، also cause penetrate 7/570 m-m³ water from run off was penetrated in to the Zahab plain aquifer. Dividing of Zahab watershed in to hydro-geomorphologic units indicates that deposited plain with alluvial sediments and alluvial fan has the most important role to penetrate the water in to the underground. Erosive plains covered with slope material، are second importance in this regard. Irregular and uneven slopes also have influence on water penetration when they are covered with scree and badlands have indirect role in water penetration. The runoff of these areas penetrates in to the Zahab aquifer through alluvial fans when they are drained in to the eastern part of Zahab plain through Jegiran River.