كليدواژه :
شطرنج , فردوسي , شاهنامه , رخ , اسب
چكيده فارسي :
با تأمل در متون كهن، به برخي اطلاعات و اصطلاحات تازه‌اي دست مي‌يابيم كه ما را با ابعاد مختلف زندگي گذشتگان آشنا مي‌سازد. شاهنامه به عنوان يكي از آبشخورهاي اصلي فرهنگ باستان، منبعي بس ارزنده در اين راستاست. شاعران، براي جلوگيري از تكرار و به تبع آن ممانعت از ملالت كلام و همچنين اظهار فضل، در وهلۀ اول از مسائل و مضاميني همسو با موضوع و اهداف خود بهره مي‌برند. فردوسي نيز براي ارتقاء كيفيت هنري اثر ماندگار خود از تأمل‌برانگيزترين بازي، يعني شطرنج ــ كه با حماسه تناسب زياد دارد و صحنه‌هاي رزم را تداعي مي‌كند ــ استفاده نموده است. نوشتۀ حاضر بر آن است كه با بهره‌گيري از شيوۀ استقرايي و بازخواني دقيق داستان «گو و طلخند» از شاهنامه و تفحص در منابع اصلي علم ملاعب و سرگرمي‌ها، به اين پرسش‌ها پاسخ دهد كه آيا ساختار و نحوۀ اين نوع بازي در شطرنج قديم وجود داشته است يا نه؟ وجوه اختلاف و اشتراك آن چه بوده است؟ حاصل پژوهش نشان مي‌دهد، فردوسي در اين داستان گونۀ تازه‌اي از اين بازي را ارائه مي‌دهد كه مسبوق به سابقه نيست و با انواع مذكور در كتب مرجع تفاوتها
چكيده لاتين :
By reviewing the classical texts, we come to find certain new information and expressions that acquaint us with various aspects of the life of previous generations. The Shahnameh, as one of the principal fountain heads of our ancient culture, is an invaluable source respecting this question.
To avoid repetition and, for that reason, to prevent boredom of speech, and, of course, to display their merits, poets benefit from topics and ideas in line with their own aims and objectives. To enhance his memorable work, Ferdowsi also made use of the most thought-raising game, namely, the chess, which has direct relevance to epic and evokes war scenes.
By applying a inductive method and a close reading of the story of “Gu va Talkhand” from the Shahnameh and investigating into the main sources on elm-e mala’eb (knowledge of games and entertainment), the present article intends to find out whether or not the arrangement and manner of playing this kind of game existed in the ancient version of the chess. What are the differences and similarities? The result of the investigation shows that, in this story, Ferdowsi has produced a new unprecedented variety of the game, which greatly differs from the versions mentioned in reference sources. Even the appearance of the Rook (castle) in this game is totally different from other kinds, something most probably disregarded by the commentators of the Shahnameh.
