معرّفيِ يك طومارِ نقّاليِ كهن به زبان تركي

Introducing an old Turkish storytelling scroll

در سال 1339 ه‍.ش كتابي به نام كلّيات شاهنامۀ حكيم ابوالقاسم فردوسي در تبريز چاپ شد كه به نثر تركي است و برخلافِ نامِ آن، ترجمه يا بازنويسي شاهنامه نيست. اين متن در اصل يك طومار نقّالي است كه دو داستان آن در سال 1039ق به فارسي تدوين/ تحرير و در سال 1164ق به تركي ترجمه شده است. بر اين اساس، پيشينۀ نقل و تدوينِ بخشي از روايات آن به ادوارِ صفوي و افشاري مي‌­رسد. محتوايِ داستانيِ اين طومار از فرمانرواييِ گيومرث تا پايان كار اشكانيان و يكي دو داستان از روزگارِ ساسانيان را شامل مي­‌شود و از نظرِ گسترۀ رِوايي به دليلِ پرداختنِ نسبتاً مفصّل به روايات اسكندر، فعلاً، جامع‌­ترين طومار شناخته­ شده است. در متن اين طومارِ تركي برخي نكاتِ مهمِ واژگاني و اشاراتِ داستاني ديده مي‌­شود كه در اين مقاله به بررسي مسائل لغويِ آن پرداخته‌­ايم و نكات داستاني در گفتاري ديگر بررسي خواهد شد.

In 1339 Sh. /1960, a book titled Koliyat-e Shahname-ye Hakim Abulqasem Ferdowsi (Collection of Hakim Abulqasem Ferdowsi’s Book of Kings) in Turkish prose, was published in Tabriz. Despite its Persian title, the book is neither a translation nor a rewriting of the Shahname. In fact, it is a scroll of storytelling (naqqali) of which two stories were compiled or written in Persian, 1039 A.H./1726, and translated into Turkish in 1164 A.H./1751. Evidence indicates that the transference and compilation of a portion of the accounts in this book dates back to the Safavid and Afsharid periods. The narrative contents of this scroll comprise Gayumart up to the Arscacid time with two stories from the Sassanian era. Since the scroll has addressed Alexander’s accounts in relatively extensive detail, it is already the most comprehensive scroll ever known. In the text of this Turkish scroll, certain lexical points and narrative matters can be seen. In the present article, the lexical questions of the scroll are examined and its narratory considerations will be dealt with in a separate study.