يك متن و دو بيان؛ بررسي نسبت طريقت جوانمردي با سبك نقاشي بهزاد و شعر سعدي

One text and two representations; Examining the relation of the Javānmardi tarīqat (Chivalric Order) with Behzād’s painting style and Sa’di’s poetry

كي از مهم‌­ترين مسائل در حوزۀ نگارگري ايراني چگونگيِ انتخاب متن براي تصويرگري است. عموماً تصوّر بر اين است كه نقاشان اختيار زيادي در انتخاب متن نداشته‌­اند، اما نوشتارِ پيش‌رو نشان مي‌دهد كه اين كار تابع منطقِ خاصي بوده كه با جهان­‌بينيِ نقاش يا گروهِ نقاشان، ‌به نوعي، ارتباط داشته است. تحليلِ تطبيقيِ حاضر، با بهره گيري از رويكرد جامعه‌­شناسيِ ساختارگرا، مشخصاً چند اثر مهم در سبك نقاشيِ كمال­‌الدين بهزاد را با چند شعر سعدي مقايسه مي‌كند، و نتيجه مي‌گيرد كه اشتراكات ساختاري در جهان‌­بينيِ منعكس در آثار اين دو چهره در متن اجتماعيِ واحدي به نام «فتوّتيه» يا آيين جوانمردي است. مي‌­توان گفت كه جهان‌بينيِ گروه‌هايي از اهل فتوّت، در عرصۀ نقاشي، به‌ صورت سبك بهزاد منعكس شده­ است و در عرصۀ شعر، در قالب آثار سعدي. از همين روست كه نقاشانِ ­سبك بهزاد به اشعار سعدي علاقۀ بسيار نشان دادهاند؛ حتي شايد آن‌ها خود به آيين جوانمردي وابسته يا، دست‌كم، از آن بسيار متأثر بوده­‌اند. برخي از نقاشي­‌هاي آنان را مي‌توان در حكم فتوّت‌نامه‌هاي تصويري دانست.

One of the most important questions in Persian painting is how to select a text for painting. The general assumption is that painters have had little liberty in choosing such a text, but the present study demonstrates that this question is subject to a specific logic that is somehow related to the world view of a painter or a group of painters. By employing a sociological approach, this comparative structural analysis has particularly compared several important works in the style of Kamāl al-Din Behzād with a few of Sa’di’s verses, finding the reason for shared structural elements reflected in the world views of the works of the two, in a single same sociological context called Fotovvatiya or Ā’in-e Javānmardi. One can argue that, apropos painting, the world views of some circles of Fotovvatiya followers are reflected in Behzād’s painting style; and in the domain of poetry, the world views are reflected in Sa’di’s works. Thus, the painters in Behzād’s style show great interest in Sa’di’s poetry; they have even adhered to Ā’in-e Javānmardi or have, at least, been immensely under its influence. Some of their paintings can be counted as illustrated Fotovvat-nāmeh (Book of chivalry).