مطالعه تطبيقي الگوهاي دادرسي شرعي در كشورهاي اسلامي

Comparative Study of the Models of Sharia Proceedings in Islamic Countries

ساختار نظام قضا در كشورهاي اسلامي معاصر مبتني بر الگوهاي مدرن جهاني شكل گرفته‌، ولي به دليل اقتضاي ماهيت فردي و اجتماعي نظام حقوقي اسلام و اهتمام مسلمانان بر اجراي آن، عمدتاً متأثر از شريعت اسلامي بوده است. حال مسأله محوري آن است كه آيا نظام‌هاي حقوقي كشورهاي اسلامي در تلفيق اين دو رويكرد در خصوص دادرسي شرعي، داراي الگوهاي بومي متناسب هستند يا خير. ماهيت اين الگوها چيست و چه نقاط ضعف و قوتي دارند؟ تحليل تطبيقي اين موضوع در بستري از تبيين رويكرد كلي دين‌گرا يا غير دين‌گرا بودن نظام‌هاي حكومتي كه در تعيين اين الگوها بسيار مؤثر هستند، محور اصلي اين نوشتار را تشكيل مي‌دهد. در اين رهگذر دو الگوي دادرسي شرعي در كشورهاي اسلامي عبارت‌اند از نخست، ايجاد دادگاه‌هاي ويژه شرع؛ و دوم، دادرسي در دادگاه‌هاي عمومي مبتني بر قوانين اسلامي. الگوي اخير، در كشورهاي داراي رويكرد همگرايي يا واگرايي دين و دولت، دو تعبير حداقلي و حداكثري دادرسي شرعي را نمايان مي‌سازد. در نهايت نيز تحليل نوع و ميزان دستيابي به هدف اصلي در اين الگوها كه همان اجراي احكام و قوانين اسلامي است، با توجه به دو جنبه ساختاري و محتوايي مد نظر قرار مي­ گيرد.

The structure of the judicial system in contemporary Islamic countries is based on the modern models of the world. But، to fulfill the requirements of the Islamic laws، it has been affected by Islamic sharia. The basic issue is that do these legal systems have native models in combining these two approaches or not. What are these models and their pros and cons. This paper is about to analyze these models and their religious or non-religious characteristics. Overall، there are two models of proceedings system based on sharia. First، creating special courts of sharia، and second، trial in general courts، but according to the Islamic laws. The type of political system and its approach in relation to the religion is an important factor in applying these two models. Finally، both models are considered in relation to the realization of sharia laws، which is the ultimate purpose of these models.