شناسايي رنگينه ها و رنگدانه هاي به كار رفته در تزيينات و مركب نسخ خطي قرآني دورۀ صفوي

Dyes and Pigments in the Ornaments and the Inks of Illuminated Quran Manuscripts of Safavid Era

هدف: هدف پژوهش حاضر شناسايي رنگينه ها و رنگ دانه هاي به كاررفته در تزيينات نسخ خطي قرآني دوره صفويه با روش هاي دستگاهي و مقايسه آن ها با مواد ذكرشده در رساله هاي كتاب آرايي است. براي اهداف حفاظتي و مرمتي نيز بايد مواد رنگ دهنده شناسايي شود تا فرايند فرسايش و چگونگي پاك سازي و درمان آن ها معلوم گردد. روش و رويكرد پژوهش: اين پژوهش از نوع آميخته است كه گردآوري داده ها بر اساس اطلاعات حاصل از مطالعات كتابخانه اي و روش هاي دستگاهي است. در اين پژوهش از روش شيمي تر، ميكروسكوپ الكتروني روبشي مجهز به تجزيه شيميايي پاشندگي پرتوي ايكس (SEM-EDX)، طيف سنجي ليزري رامان و طيف سنجي زير قرمز تبديل فوريه (FTIR) مجهز به سلول انعكاسي ATR استفاده شد. يافته هاي پژوهش: در اين پژوهش شانزده نمونه از رنگ هاي آبي، قرمز و سبز به كاررفته در جدول كشي، علامت آيه و مركبِ شش نسخه خطي منسوب به دوره صفويه بررسي و شناسايي شد. نتايج بررسي رنگ ها نشان داد كه لاجورد، نيل، آزوريت و سفيد سرب (كربنات بازي سرب) در رنگ هاي آبي؛ شنگرف، سرنج و روناس (آليزارين) در رنگ هاي قرمز و زنگار (ورديگريس) و سفيد سرب در رنگ هاي سبز تزيينات و مركب اين نسخ قرآني استفاده شده است. تاريخچه كاربرد رنگينه ها و رنگ دانه هاي شناسايي شده نشان مي دهد كه از همه آن ها در رساله هاي قديمي نام برده شده و از مواد متداول در دوره صفويه بوده است و بدين ترتيب مي توان نتيجه گرفت كه هيچ تناقضي بين مواد استفاده شده و دوره تاريخيِ موردِنظر(صفويه) وجود ندارد.

Purpose: This paper presents techniques used for identifying dyes and pigments used in inks and illuminations of several old Quranic manuscripts. Knowledge of the kind of dyes and pigments used in producing old manuscripts helps the choice of appropriate cleaning methods and conservation treatments. Method/Research Design: Scanning electron microscopy with energy dispersive X-ray spectroscopy (SEM-EDX), Fourier transform infrared spectroscopy with attenuated total reflection (ATR-FTIR), Raman laser spectroscopy were used for the characterization of the paint layers and inks of the selected samples taken from 6 illuminated manuscripts, all belonging to the Safavid era (15-16 century AD). Findings: Analyses of sixteen samples taken from the six manuscripts showed that lapis lazuli, indigo, azurite and lead white in blue colors, madder, cinnabar, red lead in red colors, and verdigris and lead white in green colors, were used. All of the pigments and dyes used in manuscripts were common in the Safavid era and were mentioned in literature. Therefore the authenticity of these manuscripts is established.