جايگاه تخصص مياني در نظام حرفه‌اي‌اي معماري و ساختمان (مطالعه موردي : دفاتر نظام‌مهندسي شهر قم)

Middle-range Proficiency in the Professional Organization of Architecture and Building (case study: Design offices of engineer’s council of Qom)

مطالعه در مورد ساختار حرفه‌ايِ معماري از مسايل مهم مورد بررسي در دو دهة اخير بوده است. ساختار عام نظام حرفه‌اي‌ايِ ساختمان در ايران متكي بر دفاتر نظام مهندسي است كه بخش مهمي از نيروي كار در آنها را كاردان‌هاي معماري و ساختمان تشكيل مي‌دهند، كساني كه همواره در پژوهش‌ها و برنامه‌ريزي‌ها در حاشيه مانده‌اند. اين پژوهش براي تبيين موقعيت كاردان‌هاي معماري، جايگاه دقيق شغلي آنها و ميزان تأثير آنها در طرح‌هاي معماري طراحي شده است. در بخش نخست، با راهبرد تفسيري ـ تاريخي، به بررسي تطورات مفهوم تكنسين طراحي از دوره باستان تاكنون در ايران و جهان پرداخته مي‌شود. در بخش دوم نيز با تحليل منطقي وضعيت معاصر تعاريف شغلي كاردان‌ها در جهان، مدلي عمومي از اين جايگاه به دست داده مي‌شود. در بخش سوم با استفاده از مردم‌نگاري نيروي انساني ردة مياني دفاتر نظام مهندسي قم (با تكنيك‌هاي مشاهده طولاني، مصاحبه عميق و مصاحبه عيني)، سعي شده است كه وضعيت موجود با يافته‌هاي دو بخش قبلي مقايسه و نتيجه‌گيري شود. بررسي حاضر نشان‌دهندة آن است كه در سير تاريخي تطوّر جايگاه كاردان‌ها، وضعيت از تقسيم كار مبتني بر مراتب تخصّص‌ها (حالت كارآموزي و شاگردي سنّتي) به سمت تقسيم كار مبتني بر مراتب اجتماعي متمايل شده است. در نهايت چهار مدل اصلي از وضعيت اشتغال كاردان‌ها در جهان به ‌دست رسيده است. تمايز اين مدل‌ها در مستقيم يا غيرمستقيم بودن واسطه‌گري كاردان ميان طراح معمار و عوامل ديگر مؤثر در طرح (كارفرما، عوامل قانوني، مهندسين ديگر و عوامل اجرايي) است. در مورد دفاتر ايران، مطالعة موردي‌ در نظام مهندسي شهر قم، حاكي از آن است كه وظايف دفتري، ارتباط با كارفرما و طراحي برخي پروژه‌ها، سه موضوعي است كه در واقعيت رواج دارد، اما در حيطة رسمي شغل اين افراد و آموزش آنها تعريف نشده است. اين امر بازنگري در آموزش و الگوي شغلي اين گروه را طلب مي‌كند.

The constructions of the building professional body has been a main research subject in recent two decades. In Iran, the construction industry is mostly based on an overwhelming pattern of mutual design practices where the majority of expert personals are design and construction technicians. But these human forces have always been marginalized within research discourse as well as the educational context of architecture. The study aims at clarifying the occupational position of draftspersons and construction technicians and their impact on architectural designs. The first part of the article, proposes a conceptual framework for studying status of architectural technicians from antiquity to present comparing Iran and the west. For the second part, a logical analysis of official documents is used to produce a general model of the subject. The ethnographical strategy is chosen for the third part of the research where middle-range forces of the small design practices of Qom are studied (using deep observation, deep interview, and objective questionnaire technics) to be compared with findings of previous studies and make conclusions. The results of this study show that draftsman place in its historical evolution has experienced a vast change from an expertise-based hierarchy towards societal hierarchy. The all models of the varieties of occupation patterns of building technicians around the world are summed up in four conceptual models. The difference of the models falls into directness or indirectness of the mediatory role of the technician between architectural designer and other human figures in design decision making (clients, law agents, other engineers of building and operational forces). For Iranian small design practices, official duties, integration with clients and designing of some small projects are three common roles of the technician that are not within their official defined education as well as professional place. This fact invites to a review of their education an occupational pattern.